Медицина саласы: мақсат пен меже

Денсаулық сақтау саласына бөлінген қаржы жылдан-жыл­ға көбейетін – табиғи үдеріс. МӘМС жүйесі енгізілгелі бері оның көлемі еселеп артты. Меди­ци­налық қызмет, жоғары техно­­ло­гиялық операциялар бұрын­ғы­­дан қолжетімді бола бастады. Дегенмен Президент Қ.Тоқаев Жолдауда атап өткендей, был­тыр денсаулық сақтау саласына бюджеттен қаралған 3,3 трлн теңге қаржының нәти­жесі сон­шалықты көрінбеді. Сол тұр­ғы­да биыл кем-кетіктің орнын тол­ты­ратын шешімдер қабылдана ма?

Біліктілікті арттыру жылы

Денсаулық сақтау министрлігі Жолдау­­дан кейін көп ұзамай меди­цина­лық көмектің сапасын жетілдіруге серпін беретін бірқатар жобаны пысықтады. Тіпті кейбір ауқымды тапсырмаларды кейінге қалдырмай, бірден бастағаны қуантты. Қалай дегенде де жұмыс жоспарының ауқымы кең. Оның ішінде цифрландыру, бірыңғай мемлекеттік медициналық ақпарат жүйесін енгізу, «жалған жазбалардың» жолын кесу мақсатында іске аса бастаған жұмыстар жемісін бере бастады.

Қазірде ауыл медицинасының сапасын арттыру, салалық статистиканың жай-күйі, медициналық көмекті сатып алудың жаңа тәсілдерімен қоса, жалпы тәжірибе дәрігерлерінің біліктілігін арттыру сынды мәселелер күн тәртібінде өткір тұр. Өйткені медициналық көмек сапасын жақсартудың бірден-бір жолы – білікті дәрігерлер даярлау. Былтыр елдегі жоғары оқу орындарында 9 мыңнан аса жалпы тәжірибе дәрігері оқыған. Бұл дәрігерлердің жалпы санының 78%-ын құрайды. Осының барлығын елеп-ескере келе Денсаулық сақтау министрі Ақмарал Әлназарова учаскелік дәрігерлердің құзыретін одан әрі күшейтіп, өңірлерді білікті медициналық кадрлармен қамтамасыз ету мақсатында 2025 жылды Жалпы тәжірибе дәрігерлерінің біліктілігін арттыру жылы деп жариялады. Айта кетерлігі, біліктілік арттыру жөніндегі тапсырма тек медицина қызметкерлеріне ғана емес, жоғары оқу орындары мен колледждің профессор-оқытушы құрамына да қатысы бар. Қысқасы, осы тапсырма шеңберінде практик дәрігерлер мен жалпы тәжірибе мейіргерлеріне қосымша білім беру бағдарламаларын әзірлеу, бекіту міндеті тұр. Медицинада атап өтуге тұрарлық, ауқымды өзгерістердің бірі – осы.

Кадр тапшылығы байқалады

Саладағы кадр тапшылығы кеше, бүгін айтылып жүрген жоқ, бұрыннан бар. Бұған жергілікті әкімдіктер де араласып, маман тартудың қам-қарекетін жасауға кіріскелі қашан. Ауылға баратын дәрігерлерге қарастырылған жәрдемақы тағы бар. Денсаулық сақтау министрлігі медицина мамандарының тапшылығын алдын алудың бірден-бір жолы ретінде медициналық ЖОО түлектерін бөлу тетігін тиімді үйлестіруді ұсынып отыр. Себебі бүгінде медициналық ЖОО түлектерінің үштен біріне жуығы бөлінген ұйымда жұмыс істемейді.

Жұмысқа орналасарда жеке медициналық ұйымдарды дұ­рыс көреді. Бұдан өзге, мем­ле­кеттік білім беру тапсырысы шеңберінде кадр даярлау мен жергілікті бюджет қара­жатының есебінен кадр даярлаудың ара­сында үйлесімділік жоқ. Қала берді ма­мандардың жергілікті жерге жетуінің мо­н­иторингі әлсіз жүргізіледі. Осы тұр­ғы­да Денсау­лық сақтау министрлігі алға бір­қатар міндет қойып отыр. Мұның ішінде мамандарды жергілікті жерлерде ұстап қалу мақ­сатында олардың әлеуметтік жағ­дайына қарайласып, ынталандыру шараларын тиімді ұйым­дас­­тыру міндеті бар. Осының бәрі дәрі­­гер­лерді жігер­лендіретін іс-шаралар.

Бүгінде анестезиолог-реанима­то­логтерге қажеттілік – 306, аку­шер-гине­ко­лог­терге сұраныс – 253, хирургтерге сұра­ныс – 210, офтальмологтер – 112, неона­тологтер – 87, оториноларингологтер – 83, ангиохирургтер тапшылығы – 44 маманға жеткен. Дәрігерлерге сұраныс Астана (702 дәрігер), Алматы (497 дәрігер), Шымкент (234 дәрігер) секілді ірі қалаларда әркез жоғары. Ауылдық елді ме­кендер дең­ге­йін­де медицина қыз­мет­керлеріне сұраныс Ақмола облы­­­сында (116 дәрігер) жоғары. Сол секілді Түркістан (135 дәрігер), Батыс Қазақстан облысында (89 дәрігер) тапшы­лық байқалады. Биыл жоғарыда аталған кемшіліктердің орны толса, мамандарды нысаналы даяр­лау­ға көбірек көңіл бөлінсе дәрігер тапшылығы біршама азаяды.

Шұғыл шақыртуға санавиация дайын

Өткен жылы республикалық санитар­­лық авиация қызметі 1874 мәрте көкке көтерілген. Со­ның нәтижесінде, 4894 па­циент шұғыл медициналық көмек алған. Бейінді мамандар 155 бетпе-бет кон­суль­тация өткізіп, 117 науқасқа операция жасалған. Ұлттық шұ­ғыл медици­на орталығының ахуал­дық орта­лығы қа­шық­тан 4 836 меди­­циналық қызмет көр­сет­кен. Меди­циналық авиация желі­сі бойынша орындалған рейстердің жалпы санының 1302-сі немесе 70%-ға жуығы өңір­лік деңгейде орындалған. Меди­ци­на­лық авиа­ция қызметі Абай (189), Ақтөбе (167), Қызылорда (160) облыс­­­­тарына көп ұшқан. Елордадан 420 мәрте Азаматтық авиацияның тұрақты рейстері орындалған. Топтың құрамына анестезиолог-реаниматолог, нейрохирург, акушер-гинеколог, неонатолог, травматолог, хирург секілді бейін­ді мамандар іріктелген.

Статистикаға зер салсақ, сани­тар­лық авиацияның көмегіне жүгінудің басты себептерінің бірі – балалар патологиясы. Сан­а­виация тобы 1451 мәрте бала­лардың саулығы үшін, қанайналым жүйесінің бұзылуы секілді күрделі диагнозы бар 1167 адам үшін, оның ішінде инсульт­пен ауыратын 776 науқастың амандығы үшін көкке көтерілген. Сон­дай-ақ жол-көлік оқиғаларына байла­ныс­ты 288 жағдайды қоса алғанда, жара­қат­­тардың, жазатайым оқиғалар мен уланудың салдарынан зардап шеккен 638 адамға санавиация дәрігерлері шұғыл көмек көрсеткен. Акушерлік практикада шұғыл көмекке мұқтаж 700-ден астам әйел, ауыр патологиясы бар 488 жаңа туған нәресте медициналық авиацияның арқа­сында дәрігерлердің көмегін алған. Антына адал медици­на­лық авиация бригадалары шал­ғайдағы елді мекендерден келген нау­қастарға консультацияны қоса есептегенде, тәулік бойы медициналық көмек көрсетеді.

Ауылдағы ағайынға көмек

Шалғай аудандарға жылжымалы меди­­­циналық кешендер қарастырылған. Өткен жылы жылжымалы медицина маман­­дары 3072 елді мекенде тұратын 1,3 млн адамды медициналық көмекпен қам­тыған. Мұнда мамандар 656 мың диагностикалық зерттеу, бейінді мамандар 1,3 млн консультация, 332,8 мың зерт­ханалық зерттеу жүргізген. Тек­серу мен зерттеп-қарау барысында түрлі ауруға шалдыққан 95 мың па­циент анық­та­лыпты. Оның 78,3%-ы – ересектер, 21,7%-ы – балалар. Про­филактикалық тексеру­дің қоры­­тындысымен ауылдың 33,7 мың тұр­ғыны динамикалық бақы­лау­ға алынған.

Былтыр «Саламатты Қазақ­стан» меди­­цина­лық пойы­зы­­ның мамандары шал­ғайдағы ауыл­дар мен стансалардың 60 мыңға жуық тұрғынын, оның ішінде 14 мыңнан астам баланы тексерді. Аурухана мен дәрігері жоқ ауылдық аумақтардың тұр­ғын­дары бейінді мамандардың кон­суль­тацияларын, зертханалық зерттеу­лерді қоса алғанда, 165 мыңнан астам білік­ті меди­ци­на­лық қызметтерді тегін алды. Медициналық пойызда 9 мыңға жуық стоматологиялық қызмет көр­се­тіліп, 18 мыңнан астам зертханалық талдау өң­делді, 8841 УДЗ, 6787 ЭКГ сеанс­тары өткізіліп, 4788 шағын хирургиялық опе­рация жасалды. Медициналық по­йыз­­бен Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Павлодар, Шығыс Қа­зақ­стан, Абай, Қарағанды, Ұлы­тау облыстарының 91 стан­сасы қамтылды. Пойызда медициналық көмекті терапевт, педиатр, кардиолог, рентгенолог, хирург, травматолог, оториноларинголог, нев­ропатолог, стоматолог, акушер-гинеколог, уролог, офтальмолог, ультрадыбыстық диагностика дәрігері, психолог сынды 14 арнайы маман көрсетті. «Денсаулық пойызы» рентген аппаратымен, маммограф, ЭЭГ, сигмоидоскоп, калькоскоппен жабдықталған. Осылайша, шалғай елді мекендерге асыққан медициналық по­­йыз­дың мүмкіндігі жылдан-жылға молайып келеді.

Жедел жәрдем жылдам жетеді

Былтыр жедел медициналық жәрдем қызметі ел көлемінде 7 миллионнан астам шақыртуға барған. Сәтті реани­ма­циялық көмек алдыңғы жылмен салыс­тыр­ғанда 7,1%-ға өскен. Қазір­де жедел медициналық көмек қыз­метін ел көлемінде 20 дербес станса, 98 қалалық қосалқы станса, 232 аудан­дық бөлімше ұсынады. Об­лыс­тық, қала­лық жедел жәрдем станса­ла­рында бір ауысымда 1 491 көшпелі бригада жұмыс істейді. Шұғылдықтың 4-санатындағы шақыруларға қызмет көр­сетуге арналған медициналық-сани­тарлық алғашқы көмек ұйымдары жа­нындағы жедел медициналық көмек бөлім­шелерінде 446 бригада жұмыс істейді. Астана, Алматы, Шымкент қала­лары, 17 об­лыс шақыруларды бас­қару­дың автоматтандырылған жүйесі­мен 100% қамтылған. Бүгінде жедел жәр­дем қызметінің балансында 2 355 бірлік санитарлық автокөлік бар, оның ішінде 1 482 бірлік автөкөлік қалада, 873 көлік ауылдық жерде тұрғындарға жедел меди­­ци­налық көмек көрсетеді.

«Ауылдық денсаулық сақтауды жаң­ғырту» ұлттық жобасын іске асыру бо­йынша көшбасшылар қатарында 38 нысан салған Солтүстік Қазақстан облысы, 49 нысан бой көтерген Түркістан облысы тұр. Қостанай облысында 19 МСАК ғимараты салынса, Абай облысында жоспарланған 65 нысанның 62-сі пайдалануға берілген. Негізі Ұлттық жоба шеңберінде ауылдық елді мекендерде ұзын-саны 655 МСАК нысанын салу жоспарланған. Оның ішінде 257 медициналық пункт, 238 ФАП, 160 дәрігерлік амбула­тория салу міндеті тұр. Бұдан бөлек ауыл тұрғындарына шұғыл медициналық көмек көрсетудің сапасын арттыру мақсатында 32 заманауи көпбейінді аудандық орталық аурухананы жаңғырту жоспарланған. Мемлекет бас­шы­сының тапсырмасы бойынша іске асырылатын ауылдық ауру­хананың инфрақұрылымын жаңар­ту жөніндегі ұлттық жоба ауыл тұр­ғын­дарының денсаулық жағдайын жақ­сартуға бағытталған. Биыл жыл соңына дейін үйлесетін жұмыстардың басында цифр­ландыру, бірыңғай мемлекеттік медициналық ақпарат жүйесін енгізу сынды ірі тапсырмалар тұр. Мұның барлығы жыл ішінде медициналық көмектің көлемін арттырып, қызмет көрсету сапасын әжептеуір ілгерілетуге тиіс. Сонда салаға мемлекеттен, МӘМС-тен қаралған қаражаттың тиімділігі нақты көрінеді.

Сәндібек АСАНӘЛІ, «EQ»