АҚТӨБЕ. KAZINFORM — Елімізде 30 млн гектар жайылым табиғат әсерінен, ал 27 млн гектар жер мал таптағаннан жарамсыз күйге түсті. Kazinform тілшісі осы жерлерді қалпына келтіруге арналған пилоттық жобаның қалай басталып, қандай жұмыс атқарылып жатқанын анықтап білді.
Жайылымда да, шабындықта да шөп аз — шаруа
Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданы Талдысай ауылының тұрғыны Сәндібек Қалдин 30 жылға жуық уақыттан бері мал шаруашылығымен айналысып келеді.
Ол әу баста жағдайдың қалай болғанын, бүгінгі күйге қалай жеткенін көзбен көрген шаруа.
— Біріншіден, өндірістің әсері бар. Мұғалжарда мұнай-газ зауыттары көп. Жыл өткен сайын қуаты артып, көлемі ұлғайған кезде оның кері әсері табиғатқа тиді. Бұрын тау болып үйілген күкірт далада жатты, ол шаң болып, жапырақты өсімдіктерді күйдірді. Қазір Мұғалжар ауданында жапырақты өсімдік жоқ. 20-30 жыл бұрын сайлардағы шөп тізеге дейін келетін. Қазір тақырға айналды. Ойпаң жерде қар тұрып, ылғал мол сақталатын, ауасы да өзге болатын. Топырағы да құнарлы еді. Адамзатқа мұнай да, газ да керек. Бірақ кері әсері мықты. Екіншіден, табиғат өзгерді. Жылдан жылға жуын-шашын аз түседі, күн жылып келеді. Қазір тек түрлі өсімдік емес, құстар мен жәндіктер де азайды, — деді Сәндібек Қалдин.
Оның айтуынша, жайылымда жусан мен қылқанбоз қалған. Ал бұрын бидайық болды.
— Қылқанбоз малға зиян. Қылқаны болған соң еттің арасына кіріп кетеді. Көк кезінде және күзде қылқаны түскенде жаюға болады, ал қылқаны қатайғанда арасына кіргізбейді. Кірсе тұла бойына қылқан кіріп, мал қыста өледі. Өзім жайылым іздеп Байғанин ауданына да бардым. Шеті жоқ, шегі жоқ жер бар, бірақ құдықтар бітеліп қалған. Мұны көрген соң, жер алуға тәуекел ете алмадым. Елсіз жерге қыста қалай қатынаймыз? — деді шаруа.
Шаруалар жайылыммен бірге шабындықтың да жайы кетті деп отыр. Олар биыл шапқан жеріне келер жылы тиіспейді. Шөп шапқан күннің өзінде өте аз жинайды. Тіпті ауылдық округтің жерін жалға алып, сондағы шөпті шапқан кезі де болды.
жайлаудағы жылқылар лошади на пастбище кони на жайлау
Жылқы таптаған жерлерде шығым аз — шаруа
Қара жерге шөп шықпаса, оған жылқының көбеюі де әсер еткен. Тұяқты жануар шөпті тістеп жеп, тамырымен бірге жұлып әкетеді.
— Жылқы ұстау — оңай бизнес. Қысқа қолға тұрмайды, ол үшін арнайы шөп шаппаймыз. Шөп шапқан күннің өзінде аз ғана азық қажет. Бұрын үлкен совхозда 450 бас жылқы болды. Ал қазір ол жылқы бір адамда ғана бар. Біздің кішкентай ғана ауылда 2 мың бас жылқы бар. Есепке алынғаны бар, тіркелмейтінін және қосамыз. Былтыр мал дәрігері маған 1500 бас деп еді. Жылқы мен қой шөп көктегеннен-ақ тістеп жейді, өсуіне мүмкіндік бермейді. Ал сиыр тілімен орап жейді. Қой азайды, мал бағатын адам жоқ. Ал жылқы артты. Біз жылқы басына шектеу қоюымыз керек. Өзімде 300 бас жылқы болған, оны 250-ге азайттым. Бірақ мен азайтқаныммен өзгелері бірігіп, мал басын арттырып жатыр. Тіпті 2-3 мың бас ұстайды. Бұл мақара ғой! Басқа кәсіппен айналысу керек. Қырғын жылқы табиғатты құртуға айналды. Менің ойым осы. Мал азығына шөп егесің, жылқы келіп таптап кетеді. Оның қайсыбірін қуасың, — деді Сәндібек Қалдин.
Ал сарапшы Бақтияр Садық бұл пікірге келіспейді. Оның айтуынша, мал жаю тәртібі сақталса — бәрі пайда. Ал жүйесіз пайдаланса, зиян.
— Алыс жайылымдар, мал түспеген жерлердің өзі өзінен-өзі тозып кетеді. Себебі мал жайылмаса, топырақты қопсытып отырмаса, өзінен-өзі жарамсыз күйге түседі, — деді ол.
Ақтөбеде 3 млн гектар жер тапталған — басқарма
Ақтөбе облысының жер көлемі — 30,1 млн гектар. Мұндағы жердің 13,3 млн гектары ауыл шаруашылығы мақсатына деп бөлінген. Тарқатар болсақ, 703,3 мың га егістік, 249,6 мың га тыңайған, 126,9 мың га шабындық, 12,1 млн га жайылым.
— 2010 — 2011 жылдары елдімекендердің тозған аумақтарының шекараларын белгілеу бойынша жұмыстар жүргізілген. Қазіргі таңда көлемі 2 млн 582 мың га жер деградацияға ұшыраған. Оның ішінде 473,1 мың га жер су эрозиясына, 2 млн 101 мың га жер жел эрозиясына, 8,3 мың га жер бірлескен су және жел эрозиясына ұшыраған. Сонымен қатар облыста 3 млн 141 мың га жайылым тапталған, — деп ақпарат берді Ақтөбе облыстық жер қатынастары басқармасы.
Басқарманың пайымынша, қуаңшылық, жайылымды жүйесіз пайдалану әрі жайылымға түскен жүктің (мал басының көбеюі — ред.) артуы өз әсерін тигізіп отыр. Әсіресе ауыл маңы мен мал суаратын құдығы бар жерлерде шөп шығымы аз.
— Құдықтарды түгендеп, қосымша суландыру учаскелерін анықтау қажет. Жайылымдарды ұтымды пайдаланудың негізгі элементтерінің бірі — жайылым айналымын енгізу, — дейді Ақтөбе облыстық жер қатынастары басқармасы.
Шаруа Сәндібек Қалдин де осы ойды құптады. Оның айтуынша, Ақтөбе территориясында игерілмеген жерлер бар. Бірақ жер шалғай.
— Бұрын ол жерлерде құдық болды. Малды сол құдықтан суарды. Малды айдап апарып, сонда баққымыз-ақ келеді. Бірақ су жоқ. Тіпті судың деңгейі төмен түсіп кеткен. Далалық емес, ауылдың өзінде су қашқан. Үйімнің жанындағы құдықтан 1 тонна су алатын едім, қазір 100 литр ғана аламыз. 80-100 метр тереңдіксіз су шықпайтын күйге түстік, — деді Сәндібек Қалдин.
